ПОЛЕССКИЕ ТРАДИЦИОННЫЕ НАРОДНЫЕ ПРИМЕТЫ

 

ПОЛЕСЬЕ И ЭТНОГЕНЕЗ СЛАВЯН

 

 

В.В. Аниченко (Гомель) ПОЛЕССКИЕ ТРАДИЦИОННЫЕ НАРОДНЫЕ ПРИМЕТЫ

 

 

 

В полесских традиционных народных приметах, явившихся результатом многовековых наблодений местных жителей за явлениями неживой и живой природы, можно выделить несколько семантических групп.

 

Наиболее распространенными являются приметы, предсказывающие

 

а)         погоду в течение суток: РанЩай вял1кая раса i туман - на добрую пагоду, сухарос - на дождж. Павуц±нне сце- лецца па траве - на цяпло. Вяс&лка на захадзе - на дождж, на усходзе - на пагоду, ран1цай - на дождж, вечерам - на добрае надвор'е. Гром грым1ць доуга i не разка - на непагадзь, ад- рывЮта i нядоуга - на яснугэ пагоду. Дождж скрозь сонца - на непагоду. Адуванчык сц1скае свой шар - на дождж. Белы гарла- чык на возеры закрываецца - на дождж. Кветк! моцна пахнуць - перед дажджом. Моцна рып1ць снег - на ясную пагоду. Дым 1дзе слупам - на мароз, а рассц1лаецца н!.зка - на адлиу. Кал1 ноччу быу 1ней - днем снег не выпадзе;

 

б)        погоду в пределах года: Кал! дуб раней ясеня распус- ц1цъ л1ст - на цёплае лета, ifaora раб±ны - на даддаыпвую во- сень, мала - на сухую. Позд! роскв1т раб1ны - на доугую во- сень. Гром у верасн1 - на цёплую восень. Урадз1ла цыбуля з тоустым лускав1ннем - быць халоднай з!ме;

 

в)         время сева, цветения и уборки хлебных злаков, огородных растений, овощей: Сей авес, кал1 бярозавы л1ст стане распускацца, да распускания ас1ны, кал! л1ст на дубе раснус- ц1цца на заечае вуха. Сей ячмень - пакуль цвще кал1на. Не сей пшан1цу - пакуль дуб не распусщць л1сце. Вольха зацв1- ла - сей грэчку. Раб1на зацв1ла - пара сеяць лён. Кал1 цв±це шышшна i в1шня - сей кукурузу. Кал1 распускаецца дуб - сей гарох. Зазелянала бяроза - саджай бульбу. Зацвлла яблыня - садз1 гурк±, пам1доры, гарбуэы. Зацв1ла ас1на - сей бурак1, моркву;

 

г)         качество урожая: БруснИщ даспел1 - значыць авёс да- спеу. Зацв1ла чырвоная каншына - значыць паспел1 у лесе гады. Ураджай на сасновыя шышк1 i ас1навыя почк± - ураджай на ячмень. Кал± жыта зацвще разам з сасной - будзе добры ураджай. Вял±кая раса - на ураджай гуркоу. Кал1 вярба рана распусщла л1сточк1 - не чакай добрага ураджаю;

 

д)        грибную пору: Воблак1 стал1 чапляцца за лес - 1дз1 да грыбы. Закалас1лася жыта - пачал1 расщ каласав±к1, а выкал ас 1лася - з'яв±л!ся барав1К1, падбярозав1к1, падасйав!- к1. Зацв1ла ас1на - наступив пара збору смарчкоу. Заплада- нос1ла ас1на - з'яв1л1ся падас1нав1к±, чаромха - першыя пад- бярозав1к1, л1ла - сыраежк! i л!с1чк±, верас - рыжык1. Да- спеу авёс - пара першых апенак;

 

е)         сезонные перемены: Дрышоу Пятрок - апау люток, 1л- ля - апала два, Барыс - усе пагрыз, М±хал - yclx з поля па- cnixay, пришла прачыста - стала чыста. Прышоу Пятрок - час дня увалок, 1лля-прарок - два часы увалок.

 

Множество примет о погоде основано на наблюдениях над поведением животных и насекомых перед предстоящим изменением погоды:

 

Кал1 краты з восен± нацягваюць у свае норы шмат ip- жышча або саломы - з!ыа будзе суровая 1 снежная. Пчелы во- сенню ляток воскам залешпваюць, пак1даючы ледзь бачную шчы- л1ну - на халодную зиху, пакщавдь яго адкрытым - на цёплую. Пчолы позна вечарам вяртаюцца у вулей - на дохдж, а ранЩай 1грающ> - будзе ясны дзень. Перад дажджои пчолы не ляцяць далека ад вулля, а перед добрай пагодай - стаям1 далека у поя1. Kaxi з прыбл1дсэннем хмар пчелы не хаваицца у вулл1, а прадаужаюць работу - дахджу не будзе. Жураул1 ляцяць высока - з1ма яшчэ далека, а н1зка - восень бл±зка. Ласта^к1 ля- таюць н1зка над зямлей (вадой) - на дождж. Заспявал1 рана пеун1 - цяпло наступить. Чайк1 многа купаюцца - быць непага- дз1. Кал1 мнвы робяць высока гнёзда на траве - даяджл1вае лета будзе. Лятае навозны хук - на добрую пагоду. Кал1 усе вароны сядащь галоваш у адз1н бок i бл1зка да ствала дрэ- ва - будзе ыоцны вецер. Салавей пачынае пець, кал1 нап'ецца расы з бярозавага люта. Стрыхы лятаюць высока - на ясную пагоду. Цвыркун модна трашчыць - будзе непагода. Вечараы модна стракочуць KOHIKI - на добрее надвор'е. Приляцел1 сне- Пры - будзе снехна на двары. Качк1 крычаць - навальнаду кл1чуць. Куры неспакойна кудахчуць - на непагоду, а круцяць хвастам1 - на завею. Св1ння пипчыць i стараецда нацягнудь с ал омы у сваю бярлогу - на буран. С±н1чка з ранщы пачынае п1шчадь - чакай адл1г1. Кал1 позняй восенню вылятаюць камары на сонейка - зШа будзе мяккай. Кал1 грак1 праыа на гнёзды ляцяць - дружная вясна. Кал1 мышы у лене гняздо саз^оць - 31- мой будзе многа снегу, а кал1 мыш адкрываюць норы на цеплы бок (старану) - з1ма будзе суровая. Кал1 птушк1 уюць гнёзды на солнечным баку дрэу, - на халоднае лета. Галк1 народамi ляцяць - на доадх. Грак1 крычаць - пагода сапсуецца. Жабы крумкаюць - будзе дождж. Птушк1 прыц1хл1 - чакай грому. Конь храпе - на непагоду, фыркае - на цяпло, трасе галавой i за- к!дае яе уверх - на дохдж. Кон1 с пядь стоячы - на холад, кладуцца - на цяпло. У як1 бок кладзецца звер - з той стара- ны чакай ветру. П'яука з'яв1лася на паверхн1 вады - чакай дажджу, поузае па дну - будзе ясна. Вял1к±я мурау1ныя кучы к восен1 - на суровую вясну. Кал1 у добрую пагоду большая частка хадоу у муравейн1ку закрыта i мурауёу не в!дадь - чакай дажджу» непагоды. Павук размяшчае сваю павущну колам - на пагоду. Павук узмоцнена пляце павущну - на сухую пагоду. На непагоду - павук вешае сетку гарызантальна.

 

Материал полесских традиционных народных примет может служить объектом исследования в двух отношениях - лингвистическом и этногенетическом.

 

 

К содержанию книги: ПОЛЕСЬЕ